Miary Staropolskie

By wiedzieć ile garnców piwa i kwater miodu zamówić w karczmie :-)

Prawo z 1420 r. stanowi: "Miary zboża, sukien i innych rzeczy ziemnych przez kmiecie do targu wożonych, przez wojewodę na każdy rok stanowione być mają."

W 1511 r. uchwalono, że "miara z starodawna postanowiona, ma być od kupców chowana, którą gdyby kto utracił, według statutu przez wojewody i starosty karany być ma".

W 1565 r. postanowiono, że "miary i wagi wszelakie jednakie być mają, które wojewodowie po tym sejmie, każdy w swojem województwie, uczyniwszy konwokację dygnitarzów i urzędów starościch, i Rady miasta główniejszego, w onemże województwie powinni opowiedzieć i sprawiedliwie wymierzawszy, oneż na zamki główne starostom, i do każdego miasta i miasteczka pod swą cechą oddać, gdzie na ratuszu mają być chowane, darmo każdemu wymierzone i wszędy pod winami w statuciech opisanemi używane."

W 1507 r. waga i łokieć krakowski z poznańskim zostały zrównane, a lwowski i lubelski "w swojej mierze pozostawione".

W 1532 r. zrównano miarę płocką z poznańską, a w 1565 r. wprowadzono łokieć krakowski jako obowiązujący w całej Koronie. W 1569 r. województwo podlaskie otrzymało takie same miary jak Warszawa. W 1613 r. określono miary wileńskie i kowieńskie i nakazano, aby miary wymierzone i cechowane były "żelazem okowane, albo z miedzi urobione, jedne na ratuszu a drugie w grodzie zostawły i potrzebującym dawane były".

Jednostki rachuby

• tuzin - 12 sztuk
• mendel - 15, m. polski - 16
• sztyga - 20
• izba - 40
• kopa - 60
• wielka setka (dziesięć tuzinów) - 120
• gros (tuzin tuzinów) - 144
• wielki tysiąc (dziesięć grosów) - 1440
• wielki gros (tuzin grosów) - 1728

Handlowe miary długości

• Sążeń (siąg) = 3 łokci = 6 stóp = 9 sztychów = 12 ćwierci = 24 dłonie = 72 palce = 576 ziaren = 1787 mm
• Łokieć = 2 stopy = 3 sztychy = 4 *ćwierci = 8 dłoni = 24 palce = 192 ziarna = 595,54 mm
• Stopa = 1,5 sztycha = 2 ćwierci = 4 dłonie = 12 palców = 96 ziaren = 297,77 mm
• Sztych = 1 1/3 ćwierci = 2 2/3 dłoni = 8 palców = 64 ziarna = 198,51 mm
• Ćwierć = 2 dłoni = 6 palców = 48 ziaren = 148,87 mm
• Dłoń = 3 palce = 24 ziarna = 74,44 mm
• Palec (cal) = 8 ziaren = 24,82 mm
• Ziarno = 3,10 mm

Rolne miary długości

• Zagon (staje) = 3 sznury = 15 lasek = 30 prętów = 60 kroków = 225 łokci = 133,996 m
• Sznur = 10 prętów = 100 pręcików = 1000 ławek = 44,665 m
• Laska (wierzbica) = 2 pręty = 4 kroki = 15 łokci = 8,933 m
• Pręt = 10 pręcików = 100 ławek = 4,466 m
• Krok geometryczny = 5 pręcików = 2,233 m
• Łokieć = 595,54 mm
• Pręcik (stopa geometryczna) = 10 ławek = 446,65 mm
• Ławka (cal geometryczny) = 44,665 mm

Drogowe miary długości

• Mila = 2 półmile = 4 świerćmile = 8 stai = 7,5-8,5 km

Rolne miary powierzchni

• Łan królewski = 3 włóki = 90 mórg = 270 sznurów = 2700 prętów większych kw. = 27 000 pólek = 1 516 750 łokci kwadratowych = 2 700 000 pręcików kw. = 53,865 ha
• Źreb (zgrzeb, hak) = 1,5 włóki
• Włóka chełmińska = 30 mórg = 90 sznurów kw. = 900 prętów większych kw. = 17,955 ha
• Morga chełmińska (mórg) = 3 sznury kw. = 30 prętów większych kw. = 300 pólek = 59,85 a
• Sznur mierniczy kwadratowy = 10 prętów większych kw. = 100 pólek = 5625 łokci kwadratowych = 10 000 pręcików kw. = 19,95 a
• Pręt większy kwadratowy = 10 pólek = 562,5 łokcia kw. = 1000 pręcików kw. = 1,995 a
• Pólko, kopanka, pręt kopany = 56,25 łokcia kw. = 100 pręcików kw. = 19,95 m²
• Łokieć kwadratowy = 1⁷/₉ (=¹⁶/₉) pręcika kw. = 0,3547 m²
• Pręcik kwadratowy (stopa geometryczna kw.) = 0,1995 m²

Miary pojemności ciał sypkich

• Łaszt = 30 korców = 60 półkorców = 120 ćwierci = 240 miarek = 960 garncy = 3840 kwart = 15 360 kwaterek = 3618 litrów
• Korzec = 2 półkorce = 4 ćwierci = 8 miarek = 32 garnce = 128 kwart = 512 kwaterek = 120,6 litra
• Półkorzec = 2 ćwierci = 4 miarki = 16 garncy = 64 kwarty = 256 kwaterek = 60,3 litra
• Ćwierć warszawska = 2 miarki = 8 garncy = 32 kwarty = 128 kwaterek = 30,151 litra
• Miarka (faska, miara) = 4 garnce = 16 kwart = 64 kwaterek = 15,07 litra
• Garniec = 4 kwarty = 16 kwaterek = 3,7689 litra
• Kwarta = 4 kwaterki = 0,9422 litra
• Kwaterka = 0,2356 litra

 Miary pojemności płynów

• Beczka = 2 półbeczki = 14,4 konwi = 72 garnce = 144 półgarncy = 288 kwarty = 1152 kwaterki = 271,36 litra - w systemie miar wprowadzonym w 1764 roku. Wcześniej różnie w zależności od regionu i rodzaju płynu, np. beczka miodu ok. 48 l, beczka piwa między 130 a 160 l, wina 130 - 160 l.
• Półbeczka = 36 garncy = 144 kwarty = 576 kwaterek = 136,68 litra
• Antał = ćwierć beczki, w zależności od regionu od 35 do 90 litrów
• Achtel = ósma część beczki
• Baryła - ok. 70 litrów
• Konew = 5 garncy = 20 kwart = 80 kwaterek = 18,845 litra
• Garniec = 4 kwarty = 16 kwaterek = 3,7689 litra
• Półgarniec = 2 kwarty = 8 kwaterek = 1,88445 litra
• Kwarta = 4 kwaterki = 0,9422 litra
• Kwaterka = 0,2356 litra

 Miary masy

• Szyffunt (funt morski) = 2,6 centnara = 13 kamieni = 416 funtów = 832 grzywny = 13 312 łuty = 168,57 kg
• Centnar (cetnar) = 5 kamieni = 160 funtów = 320 grzywny = 5120 łutów = 64,836 kg
• Kamień = 32 funty = 64 grzywny = 1024 łutów = 12,967 kg
• Funt warszawski = 2 grzywny = 32 łuty = 0,4052 kg
• Grzywna (marka) = 16 łutów = 0,2026 kg
• Łut = 12,66 g

Miary sukna

• bela sukna = 20 postawów = 240-1280 (śr. 640) łokci
• półsztuczek = 6 łokci

Inne miary staropolskie

• Spąd - miara zboża znana w Polsce w XVI wieku
• Koniuszka - miara obroku dla koni równa 2 garncom
• Rączka - miara miodu wielkości ponad 10 garncy, którą bartnicy składali jako daninę.
• Bałwan, beczka - miary soli w Polsce ok. 1690 r.

Informacje z  http://pl.wikipedia.org